Э.Чулуунбаатар: Худалдаа эрхлэгчид чуулж тулгамдаж буй асуудлуудаа хэлэлцлээ

Бөөний худалдаа эрхлэгчдээс бусад бүх худалдаачдыг жижиглэн худалдаа эрхлэгчид гэж тодорхойлдог байна. Жишээлбэл, хүнсний дэлгүүрүүд, автомашины худалдаа, ахуйн бараа, барилгын материалын гэх мэтчилэнгээр дурьдвал энэ бол асар том салбар юм. Харин энэ том салбарынхны үйл ажиллагааг зохицуулсан бие даасан хууль эрх зүйн орчин тэдэнд огт байдаггүй бөгөөд өнгөрсөн хугацаанд тэд зөвхөн өөрсдөө асуудлаа шийдвэрлэж, аль болох боломжит гарц гаргалгааг эрэлхийлэн шийдвэрлэж иржээ. Улмаар 2010 оноос “Монголын жижиглэн худалдаа эрхлэгчдийн холбоо”-г үүсгэн байгуулж, хүсэл зорилгоо нэгтгэн, гадаад, дотоод туршлагыг судалж, улмаар 2015 оноос худалдаа эрхлэгчдийн чуулганыг зохион байгуулж эхэлсэн байдаг. Ингэснээр худалдаачид дор хаяж жилдээ нэг удаа цуглаж, бүх талын оролцоо, асуудлаа ярилцдаг болжээ. Тэд өнөөдөр “Их хүрээ 2018” ээлжит чуулганаа зохион байгуулж, тулгамдаж буй асуудал, цаашдын төлөвлөгөө, шийдлээ хэлэлцлээ. Энэ удаад тэдний хамгийн их хөндөж ярилцсан сэдэв бол хүний нөөц ба хөрөнгө оруулалт, түүнчлэн эрх зүйн орчин байв.

Монгол Улсад дотоод худалдаанд хамааралтай 30 гаруй хуулийн 100 гаруй заалтууд мөрдөгддөг байна. Тухайлбал,

-Ерөнхий зохицуулалтын хуулиуд: Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай, Гэлт зэвсгийн тухай

-Тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний худалдаа, борлуулалтыг зохицуулсан хуулиуд: Зарим нийлэг хальсан уутны хэрэглээг хориглох тухай, Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөлөх бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай болон бусад зохицуулалтууд.

Гэвч манайд Худалдааны тухай хууль, журам огт байдаггүй гэж тэд хэлж байна. Харин Зөрчлийн тухай хуулийн 21 заалтаар л худалдаа эрхлэгчдэд хариуцлага хүлээлгэх зохицуулалт үйлчилдэг байна. Мөн дотоод худалдааны талаар Хөгжлийн баримт бичгүүдэд ч тодорхой зорилт тусгагдаагүй гэнэ. Бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөө ч байхгүй гээд бодохоор энэ асар том салбар ор тас хаягджээ гэж хармаар. Худалдаачид өнөөдөр Зөрчлийн хуулинд л захирагдахаас өөрөөр тэдэнд хамааралтай, ялангуяа үйл ажиллагаанд нь чиглэсэн дэмжсэн ямар нэгэн зохицуулалт байдаггүй гэдэг дээр тэд шүүмжлэлтэй хандаж байна.

Тиймээс энэ асуудлыг төрд хүргэх тал дээр ажиллаж, бодлогын баримт бичгүүд гаргах асуудлыг хөндөн хэлэлцэж, нэгдсэн шийдэлд хүрэхийг зорьжээ. Тус чуулганд төрийн болон ТББ, олон улсын төлөөллүүд оролцлоо.

Ингээд чуулганы үеэр МЖХЭХ-ны Гүйцэтгэх захирал Э.Чулуунбаатартай цөөн хором ярилцлаа. 

-Юун түрүүнд өнгөрсөн жил төлөвлөсөн ажлаа товчхон дүгнэе. Их хүрээ 2017 чуулганаар хэлэлцсэн гол асуудал өнөөдөр ямар үр дүнтэй явж байгаа вэ?

-2017 онд “Ая тухтай дэлгүүрийн стандарт”-ыг гаргаж, жижиглэн худалдаа эрхлэгчиддээ боломж олгохоор төлөвлөсөн. Мөн хөрөнгө оруулалтын хувьд жижиг худалдаа эрхлэгчдийг ямар байдлаар дэмжих вэ гэдэг чиглэлээр ярилцсан. Энэ хүрээнд манай холбоо 2018 оны тавдугаар сард “Үндэсний ая тухтай дэлгүүрийн стандарт”-ыг батлуулсан. Түүний дараа олон улсын стандарт бүхий CU, Сircle гээд бусад дэлгүүрүүд стандарт аваад байна. Энэ мэтчилэн дурьдвал амжилттай олон ажлыг хийгээд явж байна.

-Тэгвэл өнөөдрийн чуулганы үр дүнг хэрхэн харж байна вэ?

-Цаашдаа худалдаа эрхлэгчид өөрсдийгөө хөгжүүлэх, чадамжжуулах олон улсын стандарттай болж өөрсдийн бизнесээ хөгжүүлснээр борлуулалтаа нэмэгдүүлж үр ашигтай ажиллах боломж нь бүрдэж байгаа гэж харж байгаа. Гол нь дотоодын худалдаа эрхлэгчид энэ стандартын шаардлагыг хүлээж авахад бэлэн байна уу гэдэг асуудал байгаа. Тэгэхээр нэгдүгээрт хүний нөөцийн асуудал, хоёрдугаарт тоног төхөөрөмж, гуравт энэ бүхэнд гаргах хөрөнгө оруулалтыг яаж шийдэх вэ гэдэг асуудал байна. Энэ гурван асуудал дээр өнөөдрийн чуулган гол ач холбогдлоо өгч байна.

Хөгжсөн улс орнууд дотоодын худалдаагаа яаж хөгжүүлж, ямар тоног төхөөрөмж дээр анхаардаг вэ зэргээр туршлагаас мөн хуваалцлаа. Тиймээс энэ удаагийн арга хэмжээнээс ерөөсөө технологи, стандарт, үйлчилгээн дээр суурилсан худалдааг яаж хөгжүүлэх вэ, гэхдээ шууд чөлөөтэй хаях бус, бодлогын хэмжээнд, төр болон хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны хүрээнд төсөл хөтөлбөр болгон хэрэгжүүлье гэдэг байр суурийг тал талаас гаргаж байна. Тэгэхээр яаж хамтран ажиллах вэ гэдэг дээр ач холбогдлоо өгч байгаа юм.

-Мэдээж шинэ бүхнийг суурьшуулна гэдэг шууд биеллээ олох зүйл биш. Дээр дурьдсан стандартыг хэрэгжүүлэхэд тулгарч болох ямар асуудал байгаа вэ. Түүнийг шийдвэрлэх ямар арга зам байж болно гэж харж байна?

-Гол асуудал бол хөрөнгө оруулалт. Хүний нөөцийн хөгжил-сургалт, тоног төхөөрөмжийн шийдэлд санхүүгийн зайлшгүй шаардлага тулгарна. Одоогоор манай улсад төрөөс зөвхөн үйлдвэрлэлд л хөнгөлөлттэй зээлүүдийг гаргаж байгаа. Тэгвэл худалдааг хөгжүүлэхийн тулд тодорхой хэмжээний хөнгөлөлттэй зээл, боломжуудыг яагаад олгож болохгүй гэж? Тухайлбал, төрийн байгууллагын зүгээс шууд сангаар гаргаж болно. Худалдааг дэмжих сан байгуулж болно. Энэ нь тусгай зохицуулалттай, хяналттай, ТББ-уудын оролцоотой байх ёстой. Тэгэхгүй бол өнөөдрийн ЖДҮХС-гийн асуудал шиг байдал үүсчихнэ. Тэгээд тэр сангийнхаа тайланг энэ чуулганаар хэлэлцдэг байх юм бол өнгөрсөн хугацаанд хэдий хэрийн санхүүжилтээр ямар үр дүнд хүрсэн бэ гэдэг нь энд харагддаг, чуулган дээр яригддаг байх ёстой гэж харж байгаа.

Мөн гадаад, дотоодын төсөл хөтөлбөрүүдийг төрийн байгууллагын хувьд хэрэгжүүлэх боломж нь илүү нээлттэй байдаг. Тийм учраас тэдгээр төсөл хөтөлбөрүүдийг худалдаа руу чиглүүлэх, гадаад улс орны худалдааны салбаруудтай хамтран ажиллах нөхцөлүүдийг төрийн байгууллагын зүгээс боломжийг нь бий болгох юм бол худалдаачид нээлттэй байгаа. Энэ ажил дээр манай холбооны зүгээс бүх талаар хамтран ажиллахад нээлттэй байгаагаа ч сая зарлалаа. 

-Энэхүү чуулганд оролцогчдын 1/3 нь орон нутгийн төлөөлөгчид байгаа юм байна. Орон нутгийн худалдаачид ямар асуудлыг хамгийн их хөндөж байна вэ?

-Худалдааны салбарт хот, хөдөөгийн ялгаа маш их байна. Нэг худалдааны салбарын ажлын бүтээмж орон нутагт дунджаар 5 сая төгрөг байгаа юм. Гэтэл Улаанбаатар хотод 20 сая төгрөг байгаа. Эндээс харахаар хөдөлмөрийн бүтээмж 4-5 дахин ялгаатай байна. Мөн цалингийн хувьд ч ялгаатай байгаа. Худалдааны салбарын дундаж цалингаас бага байна. Гэвч хамгийн чухал асуудал бол ерөөсөө л эрх зүйн зохицуулалт. Худалдаа эрхэлж байгаа хүмүүс тэр худалдааг хийхдээ яаж би ямар нэгэн дарамтгүйгээр, ойлгомжтой байдлаар бизнесээ хийж болох вэ гэдэг нөхцөл нь тодорхой биш. Зохицуулалтын тухай хууль байхгүй болохоор дураараа бизнес эрхэлдэг. Тэр нь улмаар хязгаарлагдмал байдалд ороод бизнес нь хөгжихгүй байх нөхцөл нь бүрдэж байна гэсэн үг.

-Та бүхний зорисон үйлс бүтэмжтэй хэрэгжих болтугай, амжилт хүсье.

-Баярлалаа.

Ингээд бид энэ удаагийн чуулганд урилгаар оролцож буй Япон Улсаас ирсэн, бидний сайн мэдэх “Family Mart” сүлжээ дэлгүүрийн салбар дэлгүүрүүдийн захирал Огино Тошиказүгийн сэтгэгдлээс хуваалцлаа. 

Тэрээр “Бид Монгол Улсад ирээд хоёр хонож байна. Монголын жижиглэн худалдаа эрхлэгчид маш их хичээл зүтгэлтэй, өөрсдийн бизнесээ өргөжүүлэх маш их эрмэлзэлтэй байгаа нь ажиглагдаж байна. Японы эдийн засаг тогтвортой болохоор бизнесийн нөхцөл байдал нь ч тогтворжсон байдаг. Харин монголын бизнес эрхлэгчид ямар нэгэн юм хиймээр байна, бизнесээ өргөжүүлэх юм сан гэсэн маш их хүсэлтэй байна. Энэ бол үнэхээр сайшаалтай. Тэгэхээр төрийн зүгээс ямар нэгэн зүйл хийж өгөх хэрэгтэй. Монгол Улсад сүлжээ дэлгүүрээ оруулж ирэхэд үйл ажиллагаа, хөрөнгө оруулалт, бараа бүтээгдэхүүн гэсэн гурван үндсэн зүйл бидний хувьд хамгийн чухал байсан. Ер нь худалдан авагч болон хэрэглэгчид бараа бүтээгдэхүүнийг ямар ч эргэлзээгүйгээр, сэтгэлийн түгшүүргүйгээр худалдаж авах нь чухал. Тиймээс Монголын жижиглэн худалдаа эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг харахад, бараа бүтээгдэхүүнээ хөгжүүлэх, сонголтоо нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэж санагдаж байлаа. Үүнээс гадна би нэг зүйлийг хэлмээр санагдаж байна. Монголын дэд бүтэц буюу замын байдал үнэхээр хэцүү юм. Үүнийг хэлэх ёстой чухал зүйл шиг санагдлаа.” гэсэн юм. 

Ийнхүү жижиглэн худалдаа эрхлэгчдийн 300 гаруй төлөөлөгчид МҮХАҮТ-д хоёр өдрийн турш чуулж, туршлагаа хуваалцаж, тулгамдсан асуудлаа хэлэлцэж, цаашид хийж хэрэгжүүлэх ажлаа төлөвлөлөө. Ингэхдээ тэд төрийн байгууллага, төрийн бус байгууллага, хэрэглэгчийн уялдаа холбоог улам сайжруулах тал дээр анхаарч, хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэн ажиллах юм байна. Тухайлбал, төрийн байгууллагын зүгээс бодлогын бичиг баримтууд гаргах, хяналт тавих, дэмжлэг үзүүлэх, хариуцлагын тогтолцооны асуудлыг, харин ТББ нь дүрэм журам, стандарт, технологи, мэдээлэл, үйлчилгээ, ноу-хау, сургалт судалгааны асуудлыг илүү сайжруулж, хөгжүүлэн ажиллах юм байна. Тэдэнд дутагдаж буй эрх зүйн орчныг бий болгохыг тэд нэн чухалчилж байгааг энд онцлон тэмдэглэе.